Azərbaycan xalqının ümumbəşəri mahiyyətli toy və dəfn mərasimi haqqında: Problemlər, mülahizələr, təkliflər Bəşər övladı olan İNSAN
əsasən ömrü boyu, demək olar ki, yalnız bircə kərə canından şirin olan həyatının
ən gözəl məqamında yaşayır. Həmin an o, həqiqətən qəlbən, ürəkdən sevinmək, öz doğma
və yaxın qohum-əqrabasını, dost-aşnalarını ətrafına toplayıb, şənlənmək, ən ləziz,
dadlı yeməklərdən nuş etmək, oynamaq – rəqs etmək, deyib-gülmək həvəsində olur.
Təbii ki, hər bir ata-ananın əzəli arzusu isə əsasən öz ciyərparasına layiqli, yaddaşlara
həkk olunan toy etməkdir. Üç hərfdən ibarət olan "Toy” anlayışında çox dərin məna,
məzmun və mündərəcə ehtiva olunur. Belə ki, toyda yeni ailə quranlara böyüklər,
doğmalar, tanışlar tərəfindən xeyir-dua verilir, əsrarəngiz, ecazkar, ürəkləri riqqətə
gətirən musiqi çalınır, xalq, bəstəkar mahnıları ifa olunur. Gündən-günə, aydan-aya, ildən-ilə, əsrlər, qərinələr
keçdikcə təkmilləşən milli zəmində formalaşmış Azərbaycan toyları daim digər xalqlar,
millətlər üçün nümunə, örnək, dərs olub. Biz bu qədimdən-qədim, zəngindən-zəngin
milli çalarları ilə başqa xalqlarınkindən, millətlərinkindən öz müsbət, mütərəqqi
məziyyətləri baxımından seçilən, fərqlənən toy şənliklərimizlə çox haqlı olaraq
fəxr etmişik, öyünmüşük. Bu qəbildən olan toylarda qurulan ailələrin təməli tamamilə
sarsılmaz olur. ...Azərbaycan İNSANI öz
toyunun ... "əllisini”, "yüzünü”... çox böyük təntənə ilə qeyd edir.
Toy-düyünlərin, onların təşkil
olunduqları məkanların – yerlərin müəyyən mənada acı nəticələrindən yaxa qurtarmaq
yolları Evdəki və işdəki yazı masamın üstündə bir qəzet var. Adı - "Azad Azərbaycan”-dır.
Tarixi 08 oktyabr 2016-cı il. № 143 (2967). Burada siyasi elmlər üzrə fəlsəfə doktoru
Qafar Əliyevin "Toyların və ya Şadlıq Evlərinin əsarətindən – yeni sosial bəladan
xilas yolu...” adlı çox maraqlı və ciddi şəkildə düşündürücü məqaləsi dərc olunmuşdur.
Məqalənin müəllifinin və onun milli mütərəqqi, dərin fəlsəfi və siyasi təfəkkürə
malik yazısının dönə-dönə diqqətlə oxuduqdan sonra, ona – Qafar müəllimə zəng edib,
fikrimi, rəyimi bildirib, təbrik etdim. O, bu zəngdən çox məmnun olduğunu bildirdi.
Söhbət zamanı mən ona dedim: - İcazə versəniz, mən fikrimi mətbuat vasitəsi ilə də bildirərdim, dedim. - Bu, nə sözdür?! Mən şad olardım – dedi. Beləliklə, insanın mənalı ömür payına düşən toy, məhz Azərbaycan toyu
haqqında bəzi mülahizə və təkliflərimi bildirmək, sözügedən problemlə bilavasitə maraqlananlarla
düşündüyümü bölüşməyi özümə mənəvi borc bildim. ...Fərd, insan, kollektiv, cəmiyyət, dövlət, ölkə, ümumiyyətlə sosial,
siyasi, mədəni və mənəvi həyatda baş verən hadisələrin, proseslərin müsbət və mənfi
xarakteri, xüsusiyyətləri əsasən fəlsəfənin zaman və məkan kateqoriyalarına aid
anlayışların kəsb etdiyi məna, məzmun və mündərəcə çalarlarından çox asılıdır. Bu
baxımdan yaşadığımız hazırki qloballaşma, inteqrasiya, informasiya və kommunikasiya
texnologiyaları proseslərinin geniş vüsət aldığı XXI əsrin toylarımıza göstərdiyi
bəzi mənfi təsirlə bilavasitə bağlı bu və ya digər mülahizələrini bəyan etmək istərdim. ... Çox-çox təəssüflər olsun ki, toy günü heç də hamı, o cümlədən xüsusilə
təzə bəyin valideyinləri qəlbən, ruhən sevinmək
əvəzinə, əksinə, dərdə, kədərə məruz qalırlar. Burada qarşıya çox haqlı və təbii
sual çıxır. Axı, ciyərparasına – oğluna toy-düyün təşkil edən ata-ana, qardaş, bacı
və digər doğmalar nə üçün bədbinliyə düçar olsunlar? Bizcə, sualın cavabı birbaşa
və bir mənalı belə ola bilər. Özlərini məmur hesab edən bəzi sahibkarlar – şadlıq
evlərinin sahibləri heç nədən, şəxsi maraqları naminə heç kimdən çəkilmədən, qorxmadan
bildiklərini edirlər. başqa sözlə desək, toy sahiblərini, o cümlədən xüsusilə bəyin
valideyinlərini demək olar ki, soyub-talayır, var-yoxlarını onların əlindən alırlar.
Əvəzində lazımı xidmət göstərmir, dadsız-duzsuz, lazımsız, çox çeşidli yemək-içməkləri,
bahalı süfrələri toya gələnlərə sırıyırlar: İnsanların, o cümlədən xüsusilə ilk dəfə ailə quran gənc oğlanın və onun valideyinlərinin
ən pak, təmiz və ülvi hislərindən əməlli-başlı faydalanmaq, varlanmaq, harınlamaq
eşqinə, həvəsinə düşən bir deyil, beş deyil, daha çox bu qəbildən olanlar, eləcə
də musiqiçilər, dizaynerlər, videoçular, fotoçular və s. bu kimi dəstələrdən ibarət
olan adamlar zümrəsi meydana çıxmışlar ki, belələrini ifrat soyğunçu, talançı adlandırsaq,
bir qədər yumşaq desək zənnimcə, heç də yanılmarıq, səhv etmərik, eybəcər halı ilə
müəyyən mənada bir qədər sərt demiş olsaq, ölkəmizdə sovet dönəmi, kommunist rejimi iflasa uğradıqdan və
Azərbaycanda 1991–ci ilin 18 oktyabrında ikinci dəfə milli müstəqillik əldə etdikdən
sonra keçən qısa zaman kəsiyində, təəssüflər olsun çox dəhşətli sosial bəlalara
düçar olmuşuq. Özü də öz içərimizdən çoxan gözü doymayan, nəfsi qılıncdan çox iti
olan bəzilərinin ucbatından. Bir qədər də başqa sözlə desək, bu ağır, bəlkə də bu,
sonu görünməyən sosial bəlanı bizə kimsə xaricdən gətirməyibdir. Əsasən özümüzün
sözügedən çox vacib, həyati məsələyə laqeyd, biganə yanaşmağımızın məntiqi nəticəsidir. Burada qarşıya yenə də çox haqlı və təbii suallar çıxır. Bunun qarşısını
almaq olmazmı? Hanı qanun-qayda? Harda qaldı inzibati tədbirlər, ölçülər, qadağalar,
yasaqlar? Doğrudur, bunlar lazımdır. Lakin onlardan öncə, ictimai qınaq, ictimai rəy daha vacibdir.
Yeri gəlmişkən, qeyd etmək istərdik ki, ictimai qınaq, ictimai rəy rəsmi qanundan
daha güclü, təsirli olur. Bax, toylarda şadlıq evlərinin sahiblərinin iti nəfslərinin
qarşısına almaq üçün ictimai qınaq, ictimai rəyi formalaşdırmaq lazımdır. Bundan
ötrü hər şeydən əvvəl, dövrü mətbuatda, efirdə, ekranda, internetdə, ictimai tədbirlərdə
kəsərli ağsaqqal sözü, ziyalı fikri, düşüncəsi hökmən lazımdır. Hörmətli, müqtədir, ağıllı söz sahibi, görkəmli alim – ünlü ziyalı, filosof
- alim Qafar Əliyevin dediyi kimi, açıq, səmimi şəkildə etiraf etmək lazımdır ki,
günümüzdə yas, dəfn mərasimi evlərindən daha çox bəzi şadlıq evlərinin, restoranların
sahibləri qədirbilən xalqımızın maddi cəhətdən xeyli dərcədə imkansız olan qismini
gözümüzün qarşısında əməlli-başlı soyur, talayır, onların övladlarının toylarını
layiqincə keçirmək istəyindən sui istifadə edərək, külli miqdarda müftə pul qazanırlar.
Nəticədə toy sahibi yaxın tanış-bilişinə, qohumuna borclu qalır, belələrinin kifayət
qədər yüksək olmayan, yəni azlıq təşkil edən maaşları, əllərində olan-qalan, çorək,
gündəlik qida məhsullarına, dolanışığı, geyim, ev-eşik, gündən-günə artmaqda olan
kommunal xərcləri, habelə digər məqsədlər üçün nəzərdə tutulan qəpik-quruşlarının
demək olar ki, hamısı nəfsi iti restoran və şadlıq evlərinin sahiblərinin ciblərinə
axır. Əlimizdə konkret faktlar var. Nəfsi iti həmin obyekt sahiblərinin bəziləri
toylardan qazandığı müftə pullar hesabına turist səfərlərinə ölkə daxilindəki yerlərə
deyil, çox bahalı olan uzaq xarici ölkələrdəki
turist mərkəzlərinə gedirlər. Burada ən qəribəsi budur ki, həmin qəbildən olan turist səfərlərinə gedərkən ailə üzvlərini aparmır
tək gedir. Məqsədləri bəllidir... Burada, həqiqət naminə, çox vacib olan bir məqama toxunmaq istərdik. Heç
kimə sir deyildir ki, xaricdə çox yerlərdə olduğu kimi, ölkəmizdə də neft gəlirlərinin
aşağı düşdüyü, qeyri-neft sektorunda vəziyyətin hələ də, kifayət qədər yüksək olmadığı
bir dövrdə, şəraitdə, üstəlik də əsasən daxili səbəblərdən deyil, dünyada gedən
proseslərlə bilavasitə bağlı qiymətlərin bahalaşdığı, məlum səbəblərdən iş yerlərinin
azalmaqda olduğunu və s. bu kimi, obyektiv və subyektiv amilləri nəzərə alsaq, nəticədə
də sosial-iqtisadi münasibətlərdə olduqca mənfi, yanlış meyillərin getdiyini, qeyd
olunan təmtəraqlı toyların dünyəvi, hüquqi, demokratik dövlətimizə, hümanist, sivilizasiyalı,
vətəndaş həmrəyliyi cəmiyyətimizə çox ciddi mənfi təsir göstərdiyini, zərər vurduğunu
qeyd etməyə bilmərik. Son zamanlar ölkəmizdə keçirilən, təşkil olunan toy mərasimləri çox haqlı
olaraq və zamanında ictimai müzakirəyə çıxarılıbdır. Bu çox yaşıdır,
müsbət haldır. ...Lakin... Burada, yenə də qarşıya çox haqlı və təbii sual çıxır. Görəsən, müəllif
yuxarıdakı abzasda hər iki tərəfinə üç nöqtə qoyduğu və kursivlə yazdığı "lakin”lə
nə demək istəyir? Bəli, müəllif burada nəsə demək istəyir. Cavab aşağıdakılardan ibarətdir. Birincisi, bəli, ölüm haqqdır. Ondan qaçmaq mümkün deyildir. Burada bir
məsələ var. Biri var xəstələnir ölür, digəri ömür vəfa etmir, ölür. Üçüncüsü, qəza
baş verir, ölür. Dördüncüsü, nahaqdan qətlə yetirilir. Bu qəbildən olan digər ölümlərin
səbəblərini də artırmaq olar. Eləsi də vardır ki, cəmiyyətdə tanınmış, ölkədə nüfuzlu
adam deyildir, ölür. Başqa birisi isə çox cavandır, vaxtsız dünyasını dəyişir. Ölüm
hər halda kədərdir, qəmdir, qüssədir. Elə ölü sahibi vardır ki, maddi imkanı var, ölüsünün dəfn gününü, üçünü,
qırxını, ilini rəsmi məsciddə keçirir. Elə ölü sahibi də vardır ki, maddi imkanı
zəifdir, əzizinin dəfn gününü, üçünü, qırxını, ilini evində, yaxud yaşadığı binanın
həyətində çadır, mağar qurur, orada keçirir. Çox-çox təəssüflər olsun ki, son günlər
şəhərimizdə bəzi, iri, rəsmi vəzifə sahibləri, aidiyyəti qurumların rəhbərləri mətbuatda,
efirdə, ekranda , internetdə çıxış edərək, iddia edirlər ki, ölü sahibi əzizinin
dəfn mərasimini, yalnız və yalnız rəsmi olaraq məsciddə keçirməlidir. Bizcə, bu,
düzgün deyildir. Çünki, elə ölü sahibi də vardır ki, ehsanın dəyərini məscidə ödəyə
bilmir, mərasimini evində, həyətində keçirir. Bunu rəsmi qadağan etmək, ona yasaq
qoymaq olmaz. Bu, düzgün deyildir. Məsələ burasındadır ki, yas mərasimi də toy mərasimində
olduğu kimi, süfrəyə keyfiyyətsiz yemək-içmək qoyulmur. Toy mərasimlərinin əksəriyyətində
süfrəyə köhnə salatlar, köhnə ətdən bişirilən xörəklər: lülə, tikə kabab, hardan
gətirildiyi və necə hazırlandığı məlum olmayan bildirçin, toyuq, balıq və s. təklif,
tövsiyə olunur. Müşahidələr göstərir ki, keçirilən toylarda bizdəki qədər zəngin
menyu ilə müxtəlif çeşidli növbənöv salat, göy-göyərti, bahalı içkilər, o cümlədən,
spirtli, alkaqollu içkilər, yeməklər, mer – meyvə, çərəz və ləbləbilər, çay, kofe,
dondurma və s. təklif olunur. Elə bil və bəzən adama elə gəlir ki, toya gələnlərə
bir illik yeməyi, bir neçə saatda yeməyə məcbur edilir. Nəticədə də süni şəkildə və həddən ziyadə şişirdilmiş menyu
əsasında adam başına 150 manatdan, 100 dollardan da artıq olan hesabla toyun xərci
hesablanır. Bəli, beləliklə də çarəsiz qalan bəzi insanlar borc-xərc edərək, toya
iri məbləğdə pul salaraq, nəmər verərək, maddi cəhətdən pis, ağır vəziyətə düşür. Daha bir, çox vacib məqama toxunmaq istərdik. Qəribədir ki, son vaxtlar
yas mərasimlərində edilən israfçılıq, bədxərclik, ifratavarma və s. bu kimi mənfi
hallar ictimai qınağa çəkildiyi halda, nədənsə, şadlıq evlərində, toyxanalarda,
restoranlarda edilən "görməmişlik” hələlik ciddi, ictimai, kütləvi müzakirə obyektinə,
ictimai qınağa çəkilməyib, ictimai rəyin obyektinə səbəb olmayıb. Bizcə, bunun bir
və başlıca səbəbi ola bilər ki, restoranların, şadlıq evlərinin sahiblərinin, yuxarıda,
ali kürsüdə, rəhbər vəzifədə olan söz sahiblərinin olmasıdırsa, başqa bir səbəbi
də sözügedən sahədə müəyyən qisim adamların çörək pulu qazanması və dövlətə vergi
verməsi, iqtisadi gəlir kəsb etməsidir. Məlum olduğu kimi, ölkəmizdə mövcud olan sahibkarlıq mühitindən, inkişafdan,
tərəqqidən və əlverişli şəraitdən sui istifadə edərək varlanan bir qrup insanlar
əllərinə düşən ilkin iri kapitalı, pulu bir qədər çətin başa gələn əmək – istehsal
sahələrinə: sənayeyə, kənd təsərrüfatına, tikintiyə deyil, daha sadə, asan başa
gələn xidmət sahələrinə yönəldərək şadlıq evləri, restoranlar, xeyir-şər evləri
tikdirmiş və tikdirirlər. Sözügedən sahə ona görə "bir göz qırpımında” sürət götürdü
ki, əvvəllərdə burada ciddi rəqabət, ağılsız tələbat yox idi. Və sanki yaz yağışından
sonra artan göbələk kimi, tikilən şadlıq evlərindən xeyli dərəcədə və asanlıqla
gəlir əldə edilir. Yeri gəlmişkən, burada, çox təəccüb bə təəssüf doğuran bir məsələyə
də toxunmaq istərdik. Konkret faktların, müşahidələrin göstərdiyi kimi, iri, möhtəşəm,
dəbdəbəli şadlıq evlərinin, restoranların sahibləri ya hər hansı bir nazirin, komitə
sədrinin və ya deputatındır. Doğrudur, bu, eyni zamanda həmin obyektləri tikən fəhlələr,
orada, mədəni-məişət xidmtəi göstərənlər üçün yeni iş yerləri deməkdir ki, həmin
möhtəşəm binalar milli memarlıq, arxtektura, tikinti, dizayn və s. baxımdan zövq
oxşayır. Amma... Bax, bəla bu ammadadır... Burada daha bir "amma” meydana çıxır. Tikilən bu restoran və şadlıq evlərinin
sayının tələb olduğundan qat-qat çox olması neftin – "qara qızılın” qiymətinin çox
aşağı düşməsi, dollarla müqayisədə manatın – milli valyutanın dəyərdən düşməsi müqabilində
restoranlara, şadlıq evlərinə tələbatı əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. Restoran və
şadlıq evlərində qiymətlərdə endirimlər oldu. Bütün bunlarla yanaşı, əhaliyə, insanlara
göstərilən xidmətin keyfiyyəti də əhəmiyyətli, nəzərə çarpacaq dərəcədə aşağı düşdü.
Yeri gəlmişkən, qeyd edək ki, bu, təkcə iqtisadi deyil, sosial-ictimai böhrana düşən,
sözügedən sahədəki mədəni-məişət obyektlərinin sahiblərini belə bir şəraitdə, demək
olar ki, müftə gəlir mənbələrinin məhdudlaşması üçün yeni-yeni metod və üsullar,
yollar düşünüb, onları işə salmağa çalışırlar. Müşahidə və konkret faktlardan bəlli
olduğu kimi, bir çox şadlıq evlərinin, restoranların sahiblərinin əsas məqsədi xalqa
xidmət etmək deyil, öz şəxsi maraq və mənafelərini güdməkdən ibarətdir. Bəli, bu
gün demək olar ki, hər kəsə məlumdur; insanlar, o cümlədən xüsusən orta təbəqənin
təmsilçiləri sayılanlar, ələlxüsus da bəzi məmurlar, habelə həkimlər və bu qəbildən
olan digərləri bu cür təşkil olunan toylardan bezib, cana doyublar. Onlar bir ay
sərasər işləyib aldığı məhdud miqdarda maaşını - əmək haqqını ayda ən azı bir neçə
toya yazdırmağa məcbur olur, öz ailələrini: arvad-uşaqlarını ayın bu başından o
başına güclə dolandıra bilirlər. Göründüyü kimi, toylar bəzi insanları, o cümlədən xüsusi ilə də toy edən
oğlanların valideyinlərini, qohum-əqrabası, tanış-bilişləri ilə görüşdürən, sevindirən, onları bir-birinə daha
da doğmalaşdıran, yaxınlaşdıran, sıx ünsiyyət yaradan, əyləndirən ...bir bir yerə
- məkana deyil, əksinə, kədərləndirən, bədbinliyə düçar edən bir mərkəzə çevrilib. Toy məclisinə dəvət olunan qonaqlar həddindən ziyadə bayağı, baş gicəlləndirən,
insanın qəlbinə yatmayan, ruhunu oxşamayan səs-küylü musiqidən, köhnəlmiş, vaxtı
keçmiş mahnılardan, keyfiyyətsiz dadsız-duzsuz yeməklərdən bezib qaçaraq, restoranların,
şadlıq evlərinin foyesində toplanır, tanış-bilişləri ilə görüşüb, söhbətləşirlər. Toylarda əhaliyə göstərilən xidmətin mədəni səviyyəsi barədə kifayət qədər
təsəvvür yaransın deyə mənim şəxsən yaxından tanıdığım, vaxtı ilə tələbəm olmuş
Əhməd adlı (əlbəttə, bu ad şərtidir) bir gəncin toyundan aldığım təəssüratı oxucularla
bölüşmək istərdim. Toy mərasimi təmtəraqlı, möhtəşəm bir binanın 3-cü mərtəbəsində təşkil olunmuşdu. Çəngəli boşqaba
uzadıb bir tikə lülə kababdan yaxud dana basdırmasından götürüb yemək istədim. Kabab,
basdırma o qədər dadsız, duzsuz idi ki, bir qədər ağzımda çeynədikdən sonra bir
parça yumşaq kağız – salfet götürüb, yanımda oturanlardan demək olar ki, gizlincə
onu lazım olan yerə atdım. Digər yeməklər də demək olar ki, bu cur keyfiyyətsiz
və dadsız idi. Fürsət tapıb, diqqət çəkib, yan-yörəmdə əyləşən dost-tanışa da nəzər
saldım, onlar da mənim kimi edərək, yalnız pendir çörək və göy-göyərti ilə toyu
yola verdilər. Yaxşı ki, toyu vaxtından əvvəl tərk etdik. Bəyin valideynləri sonda
mənə yaxınlaşıb dedilər: - Əvvəla, xoş gəlmisiniz. - Çox sağolun, Allah mübarək eləsin, xoşbəxt olsunlar. Onlara başqa nə deyə bilərdik. Deyə bilməzdik ki, çoxlu xərc çəkib, bolluca
yemək sifariş verdiyiniz xörəklərin dadı-duzu, keyfiyyəti yox idi. Çünki bundan
ötrü əsas günahkar, təqsirkar toyun sahibləri deyil, restoranın sahibi idi. Məclisin sonunda, stolların üstündəki yemək-içməklərə bir anlığa nəzər
yetirdim. Demək olar ki, əksər qida məhsulları, mayelər, hətta spirtli içkilər də
tökülüb qalmışdır. Əgər nemətlər keyfiyyətli olsaydı bu qədər tökülüb qalardımı?
Əlbəttə, əsla yox. ...Yadıma bir anlığa ötən əsrin 60-cı illərində doğma kəndimizdəki toyum xatirimə gəldi. Əsasən, mərhum anamın tövsiyəsi
ilə qonşu qızı, orta məktəbdə birgə oxuduğum Güllü (şərti addır) ilə evləndiyim
toy indiki kimi yadımda qalıb. Elçi getdik qəbul olundu. Toya tədarük etdik, o qədər
də çətin olmadı. Toyun vaxtı təyin olundu. Məclis ahəstə oldu. Ağsaqqallar, ağbirçəklər
xeyir – dua verdilər. gənclər qol götürüb, qaldırıb oynadılar, deyib-güldülər. Üstündən təxminən 60 ilə yaxın bir vaxt keçir. Dörd övlad atası, səkkiz
nəvə babasıyam. Elə bilirəm ki, bizdən xoşbəxti yoxdur. Müasir (əgər buna müasir demək olarsa) toylar daha dəbdəbəli, möhtəşəm,
şəhər restoranlarında, şadlıq evlərində keçirilir. O zamankı toylar daha mənalı,
məzmunlu və mündərəcəli keçirilirdi, yeməklər milli, nisbətən məhdud, lakin çox
dadlı, duzlu və ləzzətli olurdu. Çox təəssüflər olsun ki, bu gün toy və yas mərasimlərimizə lazımi dəyər
verilmir, sözügedən sahədə özbaşınalıq ayaq açıb yeriyir. Müvafiq dövlət orqanları hələlik seyirici mövqe tutmaqda
davam edirlər. Məncə, Azərbaycanın müvafiq orqanları, düşünən ziyalıları, dövlətinin,
millətinin və xalqının parlaq gələcəyini istəyənlər zamanında sözügedən məsələyə,
problemə müdaxilə etməsələr, həmin bu biabırçı, eybəcər toylardan, şadlıq evlərinin
və restoran sahiblərinin, adlarını el sənətkarı qoyan üzdəniraq müğənnilərin və
s. bu kimi işbazların bəd əməllərindən əhali
daha çox əzab-əziyyət çəkəcək. Demək olar ki, sonu görünməyən bu prosesdə isə əhalinin
nisbətən kasıb və orta təbəqəyə aid olan qismi daha çox kasıblaşar, müflisləşər,
restoran sahibləri, yalançı müğənnilər isə varlanarlar. Bax budur, acı da olsa reallıq,
gerçəklik... Mən əvvəllər hər yerdə, o cümlədən xüsusən xarici ölkələrdə çox böyük
qürur hissi ilə, sevinclə milli-mənəvi dəyərlərimizdən olan toylarımızı ağızdolusu
tərifləyir, başqa xalqların millətlərin sözügedən
sahədəki təcrübəsinə nümunə, örnək kimi təqdim edirdim. Hazırki qloballaşma, inteqrasiya,
informasiya və kommunikasiya texnologiyaları proseslərinin geniş vüsət aldığı indiki
şəraitdə, zamanda isə bunu edə bilmirəm. Hər şeydən əvvəl, ona görə ki, əvvəlki,
milli – mütərəqqi mahiyyətli, xarakterli toylarımız elə eybəcər, biabırçı hala salınıb,
korlanıb ki, bu barədə danışmağa, söz açmağa adamın dili belə gəlmir. Burada, yenə
də qarşıya çox haqlı və təbii sual çıxır. Bəs,
nə etmək olar, çıxış yolu varmı? Bəli, çıxış yolu var. Bu
dövlətin çox təcili olaraq sözügedən sahəyə qanunvericiliklə müdaxilə etməsidir.
Digər sahələrdə, məsələn Naxçıvanda olduğu kimi, yas mərasimləri təki, toylarımızı
da ictimai müzakirəyə çıxarmaq, sözügedən sahədə baş alıb gedən, ayaq tutub yeriyən
özbaşınalığa, israfçılığa, boyağcılığa, vergidən yayınma hallarına, ikili standartlara
və sanitar-epidemoloji normalara, qayda-qanunlara yerli-yataqlı əməl edilməsi, prinsiplərə
zidd olan halları, mənfi meyllərə qarşı çox ciddi və köklü şəkildə mübarizə aparılmalıdır.
Əlaqədar dövlət qurumları və yerli hakimiyyət orqanları, bələdiyyələr qeyd olunan,
sözügedən sahəni daha məqsədyönlü şəkildə nəzarətə götürməli, xüsusilə harınlamış,
özbaşınalıqlara yol verən və insanları aldadan, onlardan qanunsuz olaraq artıq pul
tələb edən, alan, əvəzində çox keyfiyyətsiz yeməklər, bayağı musiqilər təklif edən
restoran və şadlıq evlərinin sahiblərini qanun çərçivəsində məsuliyyətə cəlb etməlidirlər. Əlbəttə, sözügedən problemlə
bilavasitə bu qəbildən olan mülahizələrin sayını artırmaq da olardı. Bununla belə,
sözügedən məsələ ilə əlaqədar olaraq tövsiyyə xarakterli bəzi təkliflərimizi də
bildirmək istərdik. Həmin təkliflər əsasən aşağıdakılardan ibarətdir. Birincisi, Bakı şəhərində,
onun 12 rayonunda, habelə respublikamızın hər bir rayon və şəhərində, həbelə iri
yaşayış məntəqələrində xüsusi layihə əsasında şadlıq evləri fəaliyyət göstərsin. İkincisi, həmin şadlıq evlərinin
əhaliyə nümunəvi xidmət göstərməsi üzrə hər bir şadlıq evlərində ağsaqqallar şurası
yaradılsın. Həmin şuralar toylara, orada iştirak edən qonaqlara göstərilən xidmətə
aid məsələlər həmin ictimai şuranın qərarı ilə təsdiqlənsin. Üçüncüsü, qonaqların toylarda
iştirakı ər-arvad qismində təmsil olunmasının təmin edilməsi çox faydalı olardı. Dördüncüsü, Azərbaycan toylarında
qardaş Türkiyənin müsbət zəngin tarixi təcrübəsindən geniş və hərtərəfli istifadə etmək çox faydalı olardı.
Çünki toy zamanı toya qonaq gələnlərə mədəni xidmətdə demək olar ki, israfçılığa
yol verilmir. Toya yüksək məbləğdə pul salınmır, nəmər verilmir. Toyda yemək-içmək
üçün adam başına təxminən 10-15 manatdan artıq pul xərclənmir. Beşincisi, toyda əsasən
ağsaqqalların və ağbirçəklərin xeyir-duasına xüsusi fikir verilməsi, diqqət yetirilməsi
də çox vacibdir. Son söz əvəzi: Əgər belə
olarsa, onda Azərbaycan toyunun əvvəlki şan–şöhrəti daha da artar. Toy da multikulturalizm
– çoxmədəniyyətlilik kimi, bütün dünyaya örnək, nümunə ola bilər. Əsədulla QURBANOV BDU-nun
professoru, fəlsəfə elmləri doktoru
